ՆՀ-35-Ն հրամանագրի մատերիալ իրավաչափությունը

ՀՀ նախագահի` «Արտակարգ դրություն հայտարարելու» մասին 2008թ. մարտի 1-ի հրամանագրի մատերիալ իրավաչափությունը, համաձայն Սահմանադրության 43-44-րդ հոդվածների, բաղկացած էր երկու տարրերից՝ օրինականություն և համաչափություն:

ա. Օրինականությունը

Ներկայացրեցինք, որ մարտի 1-ի՝ ՆՀ-35-Ն հրամանագրով նախատեսված սահմանափակումներն աղերսվում էին ՀՀ Սահմանադրության 29-րդ, 32-րդ, 24-րդ, 25-րդ, 27-րդ, 28-րդ հոդվածներին: Իսկ 44 –րդ հոդվածը սահմանում էր, որ նշված հոդվածներով նախատեսված իրավունքների սահմանափակման դեպքում  պետք է առկա լինի օրենք, որը կհստակեցնի հնարավոր սահմանափակումների   ծավալները:

Մարտի 1-ի ՆՀ-35-Ն հրամանագրով նախատեսված սահմանափակումներն իրենց ծավալներով չէին բխում և ոչ մի օրենքից, ավելին՝ այդ սահմանափակումների կարգը սահմանող որևէ օրենք  գոյություն չուներ: Մինչդեռ ՀՀ Սահմանադրության 55-րդ հոդվածի 14-րդ կետի 3-րդ պարբերությամբ ամրագրված էր. « Արտակարգ դրության իրավական ռեժիմը սահմանվում է օրենքով»:

 2008 թվականի մարտի 1-ին նման օրենք գոյություն չի ունեցել: Սահմանադրության 117-րդ հոդվածի 1-ին կետին համաձայն՝ այն պետք է ընդունված լիներ Սահմանադրության ընդունումից հետո՝ 2 տարվա ընթացքում (2005-2007թթ.), Ազգային Ժողովի կողմից:  Մինչդեռ, նույն հոդվածի 6-րդ կետի պահանջով, սահմանադրական կարգին սպառնացող անմիջական վտանգի դեպքում, մինչև արտակարգ դրության իրավական ռեժիմի սահմանումը, Հանրապետության նախագահը, խորհրդակցելով Ազգային ժողովի նախագահի և վարչապետի հետ, պետք է իրականացներ իրավիճակից թելադրվող միջոցառումներ և այդ մասին ուղերձով դիմեր ժողովրդին:

Թեև հրամանագրով նախատեսված սահմանափակումները չէին բխում վերոնշյալ իրավական ակտերից և օրենքով սահմանված կարգով չէին իրականացվել (քանի որ արտակարգ դրության իրավական ռեժիմի մասին օրենք գոյություն չուներ)՝ այդուհանդերձ, կարող ենք պնդել, որ դրանք բխում էին Սահմանադրության 117-րդ հոդվածի 6-րդ կետից:

Սակայն, հրամանագրի 3-րդ կետով սահմանված՝ «արտակարգ դրության իրավական ռեժիմի ապահովումը վերապահել (…) Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանության նախարարությանը» ձևակերպումը առերևույթ հակասում էր ՀՀ Սահմանադրության 8.2 հոդվածին, որն ամրագրում էր. «Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերն ապահովում են Հայաստանի Հանրապետության անվտանգությունը, պաշտպանությունը և տարածքային ամբողջականությունը, նրա սահմանների անձեռնմխելիությունը։ Զինված ուժերը քաղաքական հարցերում պահպանում են չեզոքություն և գտնվում են քաղաքացիական վերահսկողության ներքո»: Նշյալ ձևակերպումը հակադրվում էր նաև այն ժամանակ գործող՝ 1997թ. մայիսի 29-ին ընդունված՝ «Պաշպանության մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 2-րդ մասին, որը սահմանում է ՀՀ զինված ուժերի իրավասության տիրույթը. «Զինված ուժերը կոչված են զինված հարձակմանը դիմակայելու, Հայաստանի Հանրապետության տարածքային ամբողջականությունը պաշտպանելու, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պայմանագրերի (համաձայնագրերի) համաձայն խնդիրներ լուծելու համար»: Քանի որ հրամանագիրն այս մասով հակադրության մեջ է մտնում Սահմանադրության և օրենքի հետ, ապա կարելի է պնդել, որ նախագահն, այս առումով, անցել է  Սահմանադրությամբ իրեն վերապահված լիազորությունների շրջանակը: Այսինքն՝ խախտվել է ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսված օրինականության սկզբունքը. «Պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով»:

բ. Մարդու իրավունքների սահմանափակման անհրաժեշտության և համաչափության հիմնավորումները ՆՀ-35-Ն հրամանագրով

ՆՀ-35-Ն հրամանագիրն սկսվում է հետևյալ կերպ. «Հայաստանի Հանրապետությունում սահմանադրական կարգին սպառնացող վտանգը կանխելու և բնակչության իրավունքներն ու օրինական շահերը պաշտպանելու նպատակով, ղեկավարվելով Հայաստանի Հարապետության Սահմանադրության 55-րդ հոդվածի 14-րդ և 117-րդ հոդվածի 6-րդ կետերով` որոշում եմ…».

ՆՀ-35-Ն հրամանագրում, ինչպես նաև դրանից առաջ և հետո ՀՀ նախագահի հրապարակային խոսքում, ԱԺ տարածած հայտարարության մեջ ոչ մի կերպ չի հիմնավորվում, թե ինչու պետք է ընդունվեր արտակարգ դրության մասին ՀՀ նախագահի հրամանագիրը և արդյո՞ք չկային այլ միջոցներ՝ սահմանադրական կարգին ուղղված սպառնալիքը չեզոքացնելու համար (անհրաժեշտության հարցեր), և թե ինչու էր անհրաժեշտ սահմանափակել նշված յուրաքանչյուր խումբ իրավունքներն ու ինչու էր ընտրված սահմանափակման այն ծավալը, որն առկա էր հրամանագրում:

Այս առումով, եթե ելակետ ենք ընդունում Սահմանադրության 43-44-րդ հոդվածների համակարգային վերլուծությունը, ապա ակնհայտ է դառնում, որ նախագահը հրամանագիրն ընդունելուց առաջ կամ հրամանագրում՝ պետք է անդրադառնար անհրաժեշտության և համաչափության հարցերին, ինչր չի արել:

Արամ Օրբելյանը նաև պնդում է, թե մարտի 1-ի հրամանագրով նախատեսված սահմանափակումները բխում են գործող Սահմանադրությունից (ընդունված 2015թ.) և ՀՀ գործող օրենսդրությունից: Սույն պնդումն անհիմն է, քանի որ Ռոբերտ Քոչարյանին ոչ թե ներկայումս գործող, այլ  2005թ. Սահմանադրությամբ ամրագրված մեղադրանք է առաջարդված՝ 2008թ. փետրվար-մարտ ամիսներին կատարած հակասահմանադրական գործողությունների համար: Այսպիսով, ներկայումս գործող օրենսդրության վկայակոչումն այս պարագայում՝ նպատակ ունի թյուր տեղեկատվություն տրամադրել և  ազդել հանրության կարծիքի վրա:

Արամ Օրբելյանը պնդում է, թե 2005թ. Սահմանադրության և օրենսդրության համաձայն՝ «Արտակարգ դրություն հայտարարելու մասին» հրամանագրին հաջորդող ԱԺ նիստում (ըստ Սահմանադրության 55-րդ հոդվածի 14-րդ կետի 2-րդ պարբերության, գումարվում էր հրամանագրի ստորագրումից հետո՝ անհապաղ)  հաստատվում կամ չէր հաստատվում նախագահի հրամանագրի իրավաչափությունը: Այսինքն՝ ԱԺ-ն լիազորված էր որոշել հրամանագրի իրավաչափությունը: Հետևապես, ըստ Օրբելյանի՝ ԱԺ-ն իրավաչափ է ճանաչել  նախագահի հրամանագիրը:

Այս պնդումն անհիմն է, քանի որ ո՛չ ՀՀ Սահմանադրության 55-րդ հոդվածի 14-րդ կետի 2-րդ պարբերությունը,  ո՛չ  էլ այլ հոդվածներ, չեն պարունակում իրավական որևէ նորմ, որի համաձայն ԱԺ-ն իրավասություն ունենար ստուգել նախագահի հրամանագրի իրավաչափությունը:

Բացի այդ, 2002թ.-ին ընդունված և 2008թ. մարտի 1-ին գործող՝ ԱԺ կանոնակարգ օրենքով ևս սահմանված չէր  որևէ իրավանորմ, ըստ որի ԱԺ-ն իրավասություն ունենար քվեարկել կամ հաստատել նախագահի՝ արտակարգ դրություն հայտարարելու մասին հրամանագիրը:  Մինչդեռ 2002թ.-ին ընդունված ԱԺ կանոնակարգ օրենքի 42-րդ հոդվածի 2-րդ մասը սահմանում էր, որ «Հատուկ նիստի օրակարգում առանց քվեարկության ընդգրկվում և քննարկվում են  (ընդգծումը մերն է – Տ.Ղ) պատերազմ հայտարարելու մասին որոշման նախագիծը, զինված ուժերի օգտագործման հարցը, ռազմական կամ արտակարգ դրություն հայտարարելու մասին միջոցառումների ծրագիրը»: Այսինքն՝ 2002թ.-ին ընդունված և 2008թ.-ի մարտին դեռևս գործող Աժ կանոնակարգ օրենքով ԱԺ-ն ոչ թե  քննարկում կամ ստուգում էր նախագահի հրամանագրի իրավաչափության հարցը, այլ քննարկում էր արտակարգ դրություն հայտարարելու մասին միջոցառումների ծրագիրը: Ընդ որում, ԱԺ կանոնակարգ օրենքը չէր սահմանում, թե այդ քննարկումների արդյունքում պետք է ընդունվեր որևէ որոշում, թե՝ ոչ: Ուստի՝  Արամ Օրբելյանի պնդումը, թե Ազգային Ժողովի նիստով հաստատվել է նախագահի հրամանագրի իրավաչափությունը, որևէ աղերս չունի 2008թ.-ին գործող օրենսդրության և իրականության հետ:  

Հեղինակ՝ Տիգրան Ղազարյան

05-06-2019