Պետրոս Ղազարյանի հետ 08.07.2020թ. ունեցած հարցազրույցում Հայ առաքելական սուրբ եկեղեցու (ՀԱՍԵ) Գերագույն Հոգևոր Խորհրդի անդամ Տեր Արշակ եպիսկոպոս Խաչատրյանը, անդրադառնալով ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ 2010 ԹՎԱԿԱՆԻ ԱՊՐԻԼԻ 8-Ի N 439-Ն ՈՐՈՇՄԱՆ ՄԵՋ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ԿԱՏԱՐԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ փաստաթղթում շարադրված հանրակրթական չափորոշիչների վերջնաարդյունքներին, ասում է. «Տպավորությունս այնպիսին է, որ հանրակրթությունը կարծեք թե Հայաստանում եղած լինի և մնացած լինի միակ կրթական հարթակը, որտեղ հնարավոր է ինչ-որ չափով հմտություններ սովորել կամ կրթական գիտելիքներ ձեռք բերել: Կարծեմ թե կանխավարկածն այնպիսին է, որ ընտանիքում երեխաները ոչինչ չեն սովորում, բարձրագույն կրթական հաստատություններում ոչինչ չպիտի սովորեն, փողոցում ոչինչ չպիտի սովորեն, հեռուստատեսությամբ, հանրային լրատվամիջոցներից օգտվելու հնարավորություն չպիտի ունենան: Այսինքն, մի գերմարդու համար սահմանված վերջնարդյունքներ են: Եվ դրա մեջ գերակշռող մեծամասնությունը (30-ից ավելի տոկոսը) տրամադրված է լինելու բնագիտական, ճարտարագիտական, մաթեմատիկական, տեխնոլոգիական գիտելիքներին»: Պ. Ղազարյան. «Ի՞նչ վատ ա»: Տեր Արշակ. «Վատ չի: Վատ չի: Իհարկե, վատ չի, բայց մեր նպատակը ընդամենը գիտելիքներով զինված քաղաքացի պատրաստելը չի»: Պ. Ղազարյան (չափորոշիչից մի հատված մեջբերելով). «… էստեղ գրած է` նյութական և հոգևոր արժեքներ, հայոց եկեղեցու և դավանանքի ճանաչում ու արժևորում»: Տեր Արշակ. «Սա հարյուրավոր կետերի միջից վերջին հատվածն է, այն դեպքում, երբ…»: Պ. Ղազարյան. «… այսինքն, սրբազան, ամեն կետում պիտի դա նշեի՞ն: Գրված է` եկեղեցու և դավանանքի արժևորում»: Տեր Արշակ. «Ամեն կետում չէ: Բարոյականության մասին ոչ մի խոսք չկա: Բարոյականություն բառը որևէ ձևով հիշատակված չէ տեքստում»: /տես 12:40-14:17/

Մի կողմ թողնենք հարցազրույցի վերոհիշյալ դրվագում և առհասարակ ամբողջ հարցազրույցում ՀԱՍԵ հոգևորականի կողմից հնչեցված բազմաթիվ անհիմն պնդումներն ու անճշտությունները և անդրադառնանք միայն «բարոյականություն» հասկացության բացակայության վերաբերյալ նրա դիտարկմանը: Դետեկտորի նկատել է, որ ոչ միայն հանրակրթական չափորոշիչների, այլև զանազան առիթներով «բարոյականություն» հասկացությունը դառնում է որոշ հոգևոր այրերի շահարկման առարկա, որի տակ թաքնված միտումներն ու դիտավորությունները, սակայն, անհրաժեշտ քննության ու արձագանքների չեն արժանանում: Այնինչ, առանց վերջիններիս քննության, անհասկանալի են մնում «բարոյականությունը» շահարկելու բուն շարժառիթները:

Սույն վերլուծության մեջ մենք քննության ենք առնում ՀԱՍԵ-ի որոշ հոգեւորականների կողմից շահարկվող «բարոյականություն» հասկացության միայն այն շարժառիթները, որոնք առնչվում են հանրակրթական չափորոշիչների բովանդակությանը: Անմիջապես փաստենք, որ կոնկրետ «բարոյականություն» բառը իսկապես վերոհիշյալ նախագծի շարադրանքում բացակայում է: Սակայն դրանից ուղղակիորեն չի հետևում, որ նախագծում առհասարակ բացակայում են բարոյականությանը առնչվող հղացքային չափանիշներն ու ձևակերպումները: Այստեղ «բարոյականություն» վերացական հասկացության փոխարեն ներկայացված են դրա կոնկրետ առումները: Ցանկացած բառարան ընթերցողին կտեղեկացնի, որ բարոյականությունը վերաբերում է մարդու վարքագծին և վերջինիս հիմքում ընկած բարու, ազնվության, պատասխանատվության, հարգանքի և հարակից այլ պատկերացումներին: Քննության առարկա փաստաթղթի ՄԻՋՆԱԿԱՐԳ ԿՐԹՈՒԹՅԱՆ ՇՐՋԱՆԱՎԱՐՏԻ ԱԿՆԿԱԼՎՈՂ ԿԱՐՈՂՈՒՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ՀԱՆՐԱԿՐԹԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԾՐԱԳՐԵՐԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՌՈՒԹՅԱՆ ԱԿՆԿԱԼՎՈՂ ՎԵՐՋՆԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԸ բաժնում այդպիսի բազմաթիվ պատկերացումներ են ներկայացված.

«Սովորողները դրսևորում են հարգանք, ազնվություն և պատասխանատվություն ինչպես սեփական անձի, այնպես էլ այլոց հանդեպ՝ անկախ տարիքից, սեռից, ազգությունից, բարեկեցության աստիճանից, արտաքին տեսքից, ընդունակություններից, մասնագիտությունից, համոզմունքներից և այլ առանձնահատկություններից: Նրանք սոցիալական հարաբերություններում գործում են կառուցողական և համերաշխ, դրսևորում են ընկերակցելու ունակություն և կոնֆլիկտների խաղաղ և համագործակցային կարգավորման հմտություններ։ Տարբեր մշակույթների, կրոնների, աշխարհայացքների և կյանքի կազմակերպման անհատական պատկերացումների հետ առնչվելու արդյունքում սովորողներն ընդունակ են ճանաչել դրանց տարբերությունները»։

Բարոյականությանը վերաբերող պահանջներ և ակնկալիքներ ներկայացված են նաև նախագծի այլ հատվածներում` տարբեր աստիճանների շրջանավարտների համար.

Որպեսզի շրջանավարտը «Իմանա և պահպանի հասարակական վարքի՝ իրեն առնչվող կանոններն ու իրավունքները, այդ թվում՝ կանանց և տղամարդկանց հավասար իրավունքների և հնարավորությունների մասով, հարգի ուրիշ մարդկանց, ընկալի յուրաքանչյուր մարդու առանձնահատուկ և արժեքավոր լինելը», «ստեղծի ընկերական հարաբերություններ, լսի, հասկանա, ապրումակցի, քաջալերի և աջակցի մյուսներին, համագործակցի տարբեր ձևաչափերով, դրսևորի դրական վերաբերմունք, ձգտի կոնֆլիկտների խաղաղ լուծմանը», «ցուցաբերի այլ ազգերի, ավանդույթների, արժեքների նկատմամբ հետաքրքրություն և հարգանք», «ընկերակցի, դրսևորի բաց և դրական վերաբերմունք այլոց հանդեպ, համագործակցի և հաղորդակցվի տարբեր ձևաչափերով, ակտիվորեն լսի և հարգանքով վերաբերվի այլ մարդկանց տեսակետ-ներին և գաղափարներին», «ցուցաբերի հարգանք և անաչառ, անհատական ու ինքնագիտակից մոտեցում ավանդույթների և հասարակական համակեցության կանոնների վերաբերյալ՝ դիտարկելով դրանք մարդու իրավունքների և այլ անձանց նկատմամբ հարգանքի տեսանկյունից», «իմանա և պահպանի հասարակական վարքի՝ իրեն առնչվող կանոններն ու իրավունքները, այդ թվում՝ կանանց և տղամարդկանց հավասար իրավունքների և հնարավորությունների մասով, հարգի ուրիշ մարդկանց, ընկալի յուրաքանչյուր մարդու առանձնահատուկ և արժեքավոր լինելը», «հետևի հասարակական համակեցության կանոններին և նորմերին, բացատրի դրանց կարևորությունը, ցուցաբերի պատասխանատու և հանրօգուտ վարքագիծ»:

Թվարկված օրինակները շատ դեպքերում արտահայտում են նաև բարոյականության վերաբերյալ քրիստոնեական մարդասիրական ընկալումները: Բարությունը, ուրիշներին աջակցելու պատրաստակամությունը, հարգանքը, քրիստոնեական բարոյականության հիմքում ընկած առանցքային պատկերացումներ են: Բացի դրանից, Հանրակրթական չափորոշիչների մասին ներկայումս գործող 2010թ. ընդունված  փաստաթղթում նույնպես բացակայում է «բարոյականություն» հասկացությունը: Դրա փոխարեն բազմաթիվ անգամներ օգտագործված է «բարոյական» հասկացությունը, այն էլ վերացական կերպով: Որևէ տեղ չի բացահայտվում թե ինչ են նկատի ունեցել փաստաթղթի հեղինակները` «բարոյական» բառի տակ:  Հետևապես, ինչու՞ է Տեր Արշակը դատապարտում մի հասկացության բացակայությունը, որը բացակայել է նաև նախորդ իշխանությունների օրոք և հենց ՀԱՍԵ-ի գործուն մասնակցությամբ ընդունված փաստաթղթում: Պ. Ղազարյանի հետ հարցազրույցի նույն դրվագի վերջնամասում Տեր Արշակը նկատում է. «Բայց ընդհանուր կոնտեքստում պետք է նայել և ասում եմ, պետք է նայել տոկոսային հարաբերակցության մեջ... դա ընդգծվում է: Դրա վկայություններից մեկն էլ այն է, որ Հայ եկեղեցու պատմություն առարկան արդեն տարալուծվելու է մյուս առարկաների մեջ» /14:50-14:58/: Այսինքն, կարող ենք ենթադրել, որ ՀԱՍԵ-ի եպիսկոպոսի իրական մտահոգությունը վերաբերում է հանրակրթության պարտադիր առարկայացանկից Հայոց եկեղեցու պատմություն առարկան հանելուն, որին, ի դեպ, ընդդիմանում են բազմաթիվ բաձրաստիճան հոգևորականներ:

Այսպիսով, «բարոյականություն» հասկացության բացակայության մասին մտահոգությունն անհիմն ու կեղծ մտահոգություն է, և հիմքեր կան ենթադրելու, որ դրա տակ ՀԱՍԵ-ի եպիսկոպոս Տեր Արշակ Խաչատրյանը, փորձում է թաքցնել մեկ այլ իրական մտահոգություն: Այն է. հանձին պարտադիր առարկայի կարգավիճակ ունեցող Հայ եկեղեցու պատմության դասագրքերի` հանրակրթության ոլորտում իրենց քարոզչական հարթակի կորուստը: Մյուս կողմից, նկատի ունենալով հայաստանյան հանրության մեջ «բարոյականություն» հասկացության հուզական ընկալումները և մեկնաբանությունները՝ կարող ենք ենթադրել, որ դրա բացակայության մատնանշումը նաև այլ` մետատեքստային նպատակ է հետապնդում:  «Բարոյականություն» հասկացության բացակայությունը, ըստ էության, նույնականացվում է բարոյականության բացակայությանը կամ անբարոյականությանը: Այսինքն կարելի է ասել, որ նախագծում այդ հասկացության բացակայության մատնանշումը նախագծի հեղինակներին վարկաբեկելու թաքնված միտում է պարունակում:  Այլապես ի՞նչ բացատրություն ունի ուրիշից պահանջել` պահպանելու մի բան, որը գոյություն չի ունեցել ո՛չ ձևական (հասկացության տեսքով), ո՛չ բովանդակային (հասկացությունը բացատրող կոնկրետ պատկերացումների տեսքով) առումով: Ի՞նչ բացատրություն ունի բացի այն մեկից, որը շահարկման հնարքների կիրառման պրակտիկայում հայտնի է որպես. «զրպարտիր, եթե վարկաբեկելու համար հիմնավոր փաստեր չունես»:

Նիկոլ Մարգարյան

17.07.2020